Dispositie:
Hoofdwerk: Quintadeen 16’, Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Spitsfluit 4', Quint 3’, Octaaf 2', Mixtuur 4 st, Trompet 8’ - horizontaal geplaatst
Borstwerk: Holpijp 8’, Roerfluit 4’, Principaal 2', Woudfluit 2’, Larigot 1 1/3', Cimbel 3 st, Sesquialtera 2 st, Kromhoorn 8’
Pedaal: Bourdon 16’, Prestant 8’ (gr.oct.tr.HW), Mixtuur 6 st, Fagot 16', Schalmey 4’
Koppelingen: H.W. B.W., Ped. - H.W., Ped. - B.W.
met dank aan Gerben Mourik, Jan van Dijk en Adry den Boer
Hoofdwerk: Quintadeen 16’, Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Spitsfluit 4', Quint 3’, Octaaf 2', Mixtuur 4 st, Trompet 8’ - horizontaal geplaatst
Borstwerk: Holpijp 8’, Roerfluit 4’, Principaal 2', Woudfluit 2’, Larigot 1 1/3', Cimbel 3 st, Sesquialtera 2 st, Kromhoorn 8’
Pedaal: Bourdon 16’, Prestant 8’ (gr.oct.tr.HW), Mixtuur 6 st, Fagot 16', Schalmey 4’
Koppelingen: H.W. B.W., Ped. - H.W., Ped. - B.W.
met dank aan Gerben Mourik, Jan van Dijk en Adry den Boer
.
.
.
Op 15 mei 2011 werd in de Open Hofkerk het 40 jarig bestaan van het Vierdagorgel gevierd met een concert door Jan van Dijk, organist van de Open Hofkerk. Ter gelegenheid van dit jubileum is ook een boekje uitgegeven. Bart van Buitenen beschreef voor deze uitgave de voorgeschiedenis en de bouw van het orgel. Zijn informatie vond hij in archieven en albums. Hieronder delen van zijn verhaal:
Per 1 januari 1966 is de samenvoeging van de voormalige Hervormde gemeenten Charlois, Feyenoord, Heyplaat, Vreewijk en IJsselmonde een feit. Een nieuw overkoepelend college van kerkvoogden voor Rotterdam-Zuid ziet zich geplaatst voor de aanschaf van orgels voor een viertal nieuwe wijkkerken: naast de Open Hof ook voor de Johanneskerk in Lombardijen, de Hoeksteen in IJsselmonde en de in aanbouw zijnde Bethlehemkerk in Charlois.
Ondanks een aanvankelijke voorkeur van kerkvoogden voor de firma Van den Berg en Wendt, spreken de heren Pors en Klootwijk van de orgelcommissie van de Johanneskerk in september 1966 na een bezoek aan de orgels van de Andreaskerk en de Immanuelkerk in Den Haag de voorkeur uit voor een instrument van orgelmaker Hendrik Jan Vierdag uit Enschede.
Medio september 1966 biedt Vierdag voor de Johanneskerk een tweeklaviers instrument op achtvoets basis aan voor f 49.500,-. Hetzelfde instrument op zesvoets basis met zeven pijpen als transmissie komt f 46.750,- te bedragen.
Nadat hem op 7 oktober 1966 al een principeopdracht is verstrekt voor de bouw van een positief van zeven stemmen voor de Hoeksteen, brengt Vierdag op 18 oktober van dat jaar twee nader gespecificeerde offertes uit voor twee identieke tweeklaviers orgels voor de Johanneskerk en de Bethlehemkerk. Tegelijkertijd biedt hij beide kerken een positief van vijf stemmen als noodorgel aan. In het dispositievoorstel voor beide tweeklaviers orgels is de Sifflet 1’ van het voorgestelde borstwerk inmiddels vervangen door een Nasard 1 1/3’. Op 18 november 1966 wordt Vierdag de bouw van beide tweeklaviers instrumenten van elk elf stemmen opgedragen, voor de Johanneskerk op zesvoets basis en voor de Bethlehemkerk op nog nader in overleg met de Hervormde orgelcommissie te bepalen basis.
Het Vierdag-orgel van de Johanneskerk (links) en een schets van dat in de Bethlehemkerk (rechts)
Van 4 december 1970 dateert een verslag van de Hervormde orgelcommissie: ‘Het werk, dat met de grootste zorg wordt uitgevoerd, maakt een voortreffelijke indruk. Het is de bedoeling, dat het instrument in de werkplaats speelbaar wordt gemaakt, hetgeen betekent, dat al het pijpwerk (uitgezonderd wellicht de tongwerken) in voorgeïntoneerde staat op de laden wordt geplaatst. Met deze voorintonatie is bereids een begin gemaakt, onderwijl aan de mechanieken en laden de laatste hand wordt gelegd’.
Op 4 mei 1971 wordt het voltooide orgel van de Open Hof aan de plaatselijke pers gepresenteerd.
Dagblad De Rotterdammer doet er op 7 mei verslag van: ‘Vrijdagavond 14 mei, acht jaar nadat de kerk in gebruik werd genomen, neemt organist Jacques van Oortmerssen, wiens aanwijzingen bij de bouw van doorslaggevende betekenis zijn geweest, voor het eerst achter zijn nieuwe speeltafel plaats, nadat in dezelfde bijeenkomst de orgelcommissie het instrument aan de kerkvoogdij zal hebben overgedragen.
Het bijzondere van het nieuwe Open-Hof-orgel is dat zowel in de klankrijkdom als in de vormgeving een combinatie van het barok- en het romantische type is tot stand gekomen. Tot dusver heeft men in de orgelbouw een vereniging van deze beide stijlen onmogelijk geacht.
Kenners kwalificeren het werkstuk van Vierdag (die ook de orgels van de Johanneskerk in Lombardijen en van de Hoeksteen in IJsselmonde bouwde en het orgel voor de Bethlehemkerk in de Bas Jungeriusstraat in aanbouw heeft) als een doorbraak in de Nederlandse orgelbouw. Geen wonder dat Hervormd Pendrecht met wijkpredikant ds T.D. van Soest voorop, geweldig trots is op deze aanwinst, die het zes jaar oude “Dereux-orgel” dat al eens in brand vloog tijdens een belijdenisdienst, gaat vervangen’.
Bijna een jaar na de ingebruikname, op 20 april 1972 vindt de eindkeuring plaats door Adriaan Engels en Willem Hulsmann namens de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk. De eindconclusie luidt dat het orgel ‘in het oeuvre van de Heer Vierdag een hoogtepunt vormt’: ‘Voorop sta, dat wij het instrument onvoorwaardelijk goedkeuren, waarbij wij opmerken, dat het zowel in artistiek als technisch opzicht aan hoge eisen voldoet. De vormgeving, welke van de hand van de orgelmaker is, kwam tot stand buiten medewerking van onze commissie, hetgeen eveneens geldt ten aanzien van de dispositie, daar de orgelmaker deze - voor eigen rekening - heeft uitgebreid met enkele registers.
De speelaard van het orgel is aangenaam; de windvoorziening ruim voldoende. Aan de intonatie van het pijpwerk is bijzonder veel zorg besteed; een goed sluitend plenum en fraaie, karakteristieke solo-registers zijn hiervan het gevolg. De - op wens van de orgelmaker - als chamade-tongwerk uitgevoerde Trompet is zodanig geïntoneerd, dat het register in het plenum bruikbaar is. Zeer geslaagd is o.m. de Kromhoorn op het Borstwerk. Door de fraaie intonatie, gecombineerd met de uitgebreide dispositie, is het orgel geschikt voor de vertolking van literatuur uit verschillende stijlperioden. Dat het ook voor het gebruik in de Eredienst vele mogelijkheden biedt, is vanzelfsprekend duidelijk’.
drs. Bart van Buitenen
Bronnen: Archief Hervormde Gemeente Rotterdam-Zuid Archief Orgelcommissie der Nederlandse Hervormde Kerk (Utrechts Archief, archief 1445, inv. 1122-1123) Jac. van Bommel, Fotoalbums 40 Jaar Open Hof kerk in Vogelvlucht 1963-2003. E-Mail correspondentie auteur met Hans Brink, februari 2011
Per 1 januari 1966 is de samenvoeging van de voormalige Hervormde gemeenten Charlois, Feyenoord, Heyplaat, Vreewijk en IJsselmonde een feit. Een nieuw overkoepelend college van kerkvoogden voor Rotterdam-Zuid ziet zich geplaatst voor de aanschaf van orgels voor een viertal nieuwe wijkkerken: naast de Open Hof ook voor de Johanneskerk in Lombardijen, de Hoeksteen in IJsselmonde en de in aanbouw zijnde Bethlehemkerk in Charlois.
Ondanks een aanvankelijke voorkeur van kerkvoogden voor de firma Van den Berg en Wendt, spreken de heren Pors en Klootwijk van de orgelcommissie van de Johanneskerk in september 1966 na een bezoek aan de orgels van de Andreaskerk en de Immanuelkerk in Den Haag de voorkeur uit voor een instrument van orgelmaker Hendrik Jan Vierdag uit Enschede.
Medio september 1966 biedt Vierdag voor de Johanneskerk een tweeklaviers instrument op achtvoets basis aan voor f 49.500,-. Hetzelfde instrument op zesvoets basis met zeven pijpen als transmissie komt f 46.750,- te bedragen.
Nadat hem op 7 oktober 1966 al een principeopdracht is verstrekt voor de bouw van een positief van zeven stemmen voor de Hoeksteen, brengt Vierdag op 18 oktober van dat jaar twee nader gespecificeerde offertes uit voor twee identieke tweeklaviers orgels voor de Johanneskerk en de Bethlehemkerk. Tegelijkertijd biedt hij beide kerken een positief van vijf stemmen als noodorgel aan. In het dispositievoorstel voor beide tweeklaviers orgels is de Sifflet 1’ van het voorgestelde borstwerk inmiddels vervangen door een Nasard 1 1/3’. Op 18 november 1966 wordt Vierdag de bouw van beide tweeklaviers instrumenten van elk elf stemmen opgedragen, voor de Johanneskerk op zesvoets basis en voor de Bethlehemkerk op nog nader in overleg met de Hervormde orgelcommissie te bepalen basis.
Het Vierdag-orgel van de Johanneskerk (links) en een schets van dat in de Bethlehemkerk (rechts)
Van 4 december 1970 dateert een verslag van de Hervormde orgelcommissie: ‘Het werk, dat met de grootste zorg wordt uitgevoerd, maakt een voortreffelijke indruk. Het is de bedoeling, dat het instrument in de werkplaats speelbaar wordt gemaakt, hetgeen betekent, dat al het pijpwerk (uitgezonderd wellicht de tongwerken) in voorgeïntoneerde staat op de laden wordt geplaatst. Met deze voorintonatie is bereids een begin gemaakt, onderwijl aan de mechanieken en laden de laatste hand wordt gelegd’.
Op 4 mei 1971 wordt het voltooide orgel van de Open Hof aan de plaatselijke pers gepresenteerd.
Dagblad De Rotterdammer doet er op 7 mei verslag van: ‘Vrijdagavond 14 mei, acht jaar nadat de kerk in gebruik werd genomen, neemt organist Jacques van Oortmerssen, wiens aanwijzingen bij de bouw van doorslaggevende betekenis zijn geweest, voor het eerst achter zijn nieuwe speeltafel plaats, nadat in dezelfde bijeenkomst de orgelcommissie het instrument aan de kerkvoogdij zal hebben overgedragen.
Het bijzondere van het nieuwe Open-Hof-orgel is dat zowel in de klankrijkdom als in de vormgeving een combinatie van het barok- en het romantische type is tot stand gekomen. Tot dusver heeft men in de orgelbouw een vereniging van deze beide stijlen onmogelijk geacht.
Kenners kwalificeren het werkstuk van Vierdag (die ook de orgels van de Johanneskerk in Lombardijen en van de Hoeksteen in IJsselmonde bouwde en het orgel voor de Bethlehemkerk in de Bas Jungeriusstraat in aanbouw heeft) als een doorbraak in de Nederlandse orgelbouw. Geen wonder dat Hervormd Pendrecht met wijkpredikant ds T.D. van Soest voorop, geweldig trots is op deze aanwinst, die het zes jaar oude “Dereux-orgel” dat al eens in brand vloog tijdens een belijdenisdienst, gaat vervangen’.
Bijna een jaar na de ingebruikname, op 20 april 1972 vindt de eindkeuring plaats door Adriaan Engels en Willem Hulsmann namens de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk. De eindconclusie luidt dat het orgel ‘in het oeuvre van de Heer Vierdag een hoogtepunt vormt’: ‘Voorop sta, dat wij het instrument onvoorwaardelijk goedkeuren, waarbij wij opmerken, dat het zowel in artistiek als technisch opzicht aan hoge eisen voldoet. De vormgeving, welke van de hand van de orgelmaker is, kwam tot stand buiten medewerking van onze commissie, hetgeen eveneens geldt ten aanzien van de dispositie, daar de orgelmaker deze - voor eigen rekening - heeft uitgebreid met enkele registers.
De speelaard van het orgel is aangenaam; de windvoorziening ruim voldoende. Aan de intonatie van het pijpwerk is bijzonder veel zorg besteed; een goed sluitend plenum en fraaie, karakteristieke solo-registers zijn hiervan het gevolg. De - op wens van de orgelmaker - als chamade-tongwerk uitgevoerde Trompet is zodanig geïntoneerd, dat het register in het plenum bruikbaar is. Zeer geslaagd is o.m. de Kromhoorn op het Borstwerk. Door de fraaie intonatie, gecombineerd met de uitgebreide dispositie, is het orgel geschikt voor de vertolking van literatuur uit verschillende stijlperioden. Dat het ook voor het gebruik in de Eredienst vele mogelijkheden biedt, is vanzelfsprekend duidelijk’.
drs. Bart van Buitenen
Bronnen: Archief Hervormde Gemeente Rotterdam-Zuid Archief Orgelcommissie der Nederlandse Hervormde Kerk (Utrechts Archief, archief 1445, inv. 1122-1123) Jac. van Bommel, Fotoalbums 40 Jaar Open Hof kerk in Vogelvlucht 1963-2003. E-Mail correspondentie auteur met Hans Brink, februari 2011